کد مطلب:234776 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:267
تفسیر اذان
امام رضا علیه السلام درباره ی كلمات اذان و معانی آنها فرمود: «انما بدء فیه بالتكبیر و ختم بالتهلیل، لأن الله - عزوجل - اراد أن یكون الابتداء بذكره و اسمه و اسم الله فی التكبیر فی اول الحرف و فی التهلیل فی آخره؛ این كه اذان، با تكبیر آغاز شده و با تهلیل ختم شده، از آن جهت است كه خدای - عزوجل - خواسته كه سرآغاز با یاد و نام او باشد و نام خدا در آغاز تكبیر است و در آخر تهلیل».
هم چنین فرمود: «و انما جعل مثنی مثنی لیكون مكررا فی آذان المستمعین موكدا علیهم ان سها احد عن الأول لم یسه عن الثانی و لأن
[ صفحه 98]
الصلاة ركعتان ركعتان فلذلك جعل الأذان مثنی مثنی.
و جعل التكبیر فی اول الاذان اربعا لأن الأذان انما یبد و غفلة و لیس قبله كلام ینبه المستمع له فجعل الاولان تنبیها للمستمعین لما بعده فی الأذان؛ و این كه فصول اذان هر یك دو بار گفته می شود به خاطر آن است كه در گوش های شنوندگان تكرار شود و اگر یكی از آنان سهو كرد و اولی را نشنید، بار دوم را بشنود و دیگر به خاطر آن كه چون نماز دو ركعت دو ركعت است، از این رو اذان نیز دوتا دوتا شد و این كه تكبیر در آغاز اذان، چهار بار گفته می شود به خاطر آن است كه اذان غفلتا گفته می شود و مقدمه ای ندارد كه شنونده را متوجه كند، از این رو دو تكبیر اول برای متوجه كردن شنوندگان است كه فصول بعد اذان را كاملا گوش كنند».
سپس فرمودند: «و جعل بعد التكبیر الشهادتان لأن اول الایمان التوحید و الاقرار لله بالوحدانیة و الثانی الاقرار للرسول بالرسالة و أن طاعتهما و معرفتهما مقرونتان و لان اصل الایمان انما هو الشهادتان فجعل شهادتین كما جعل فی سایر الحقوق شهادتان فاذا اقر العبد لله عزوجل بالوحدانیة و أقر للرسول بالرسالة فقد اقر بجملة الایمان لأن اصل الایمان انما هو الاقرار بالله و برسوله؛ و این كه پس از تكبیر شهادتین گفته می شود به خاطر آن است كه ایمان اولش توحید و اقرار به یگانگی خدا و دوم، اقرار به رسالت پیغمبر صلی الله علیه و آله است و اطاعت و شناخت این دو قرین
[ صفحه 99]
یكدیگراند و دیگر آن كه اصل ایمان همین شهادتین است.
و این كه هر یك از دو شهادت، دو بار گفته می شود، برای آن است كه همانند سایر حقوق باشد كه دو شاهد لازم دارد. پس اگر بنده ای به یگانگی خدا و رسالت پیغمبر اقرار نمود، به همه ی ایمان اقرار كرده است؛ زیرا اصل و ریشه ایمان همین اقرار به خدا و رسول است».
آن گاه فرمود:
«و انما جعل بعد الشهادتین الدعاء الی الصلاة لأن الاذان انما وضع لموضع الصلاة و انما هو نداء الی الصلاة فجعل النداءالی الصلاة فی وسط الاذان فقدم المؤذن قبلها اربعا التكبیرتین و الشهادتین و اخر بعدها اربعا یدعوا الی الفلاح حثا علی البر و الصلاة ثم دعا الی خیر العمل مرغبا فیها و فی عملها و فی آدابها ثم نادی بالتكبیر و التهلیل لیتم بعدها اربعا كما اتم قلبها اربعا و لیختم كلامه بذكر الله تعالی كما فتحه بذكر الله تعالی؛ و این كه پس از شهادتین دعوت به نماز می شود، به خاطر آن است كه اذان برای نماز است و حقیقت اذان همان دعوت به نماز است. از این رو در وسط اذان دعوت به نماز گذاشته شده است كه چهار فصل اذان - كه عبارت از دو تكبیر و دو شهادت باشد - پیش از دعوت است و چهار فصل آن پس از دعوت: یكی دعوت به فلاح است (حی علی الفلاح) تا به نیكوكاری و نماز تحریك بیشتری شود و سپس دعوت به بهترین اعمال
[ صفحه 100]
است (حی علی خیر العمل) تا در نماز و به جا آوردن آن و آداب نماز ترغیب بیشتری شود.
سپس تكبیر و تهلیل را می گوید تا پس از دعوت به نماز، چهار فصل نماز قرار گیرد. همان طور كه پیش از آن چهار فصل تمام بود و نیز كلامش را با یاد خدا ختم كرده باشد، همان طور كه با یاد خدا شروع كرده بود».
سپس در خاتمه فرمودند:
«و انما جعل آخرها التهلیل و لم یجعل آخرها التكبیر كما جعل فی اولها التكبیر لان التهلیل اسم الله فی آخره فاحب الله تعالی ان یختم الكلام باسمه كما فتحه باسمه و انما لم یجعل بدل التهلیل التسبیح و التحمید و اسم الله فی آخرهما لأن التهلیل هو اقرار لله تعالی بالتوحید و خلع الانداد من دون الله و هو أول الایمان و اعظم من التسبیح و التحمید؛ [1] .
و این كه در پایان نماز، تهلیل شد نه تكبیر؛ چنان كه در آغازش تكبیر بود، به خاطر آن است كه نام خدا در پایان تهلیل قرار گرفته است و خداوند دوست داشت كه سخن با نام و پایان یابد، همان طور كه با نام او شروع شده بود.
و این كه به جای تهلیل سبحان الله و الحمدلله گفته شد - با این كه پایان آن دو نیز نام خداست - بدان علت است كه تهلیل متضمن اقرار به
[ صفحه 101]
یگانگی خدا و نفی شریك از او بود و آن در درجه ی اول ایمان است و مهم تر از تسبیح و تحمید می باشد».
با فهم و درك اسرار و معانی اذان، نمازگزار حضور قلب و دقت بیشتری در نماز خواهد داشت و آداب و مستحبات آن را به خوبی انجام خواهد داد.
هم چنین فرمود: «و انما جعل مثنی مثنی لیكون مكررا فی آذان المستمعین موكدا علیهم ان سها احد عن الأول لم یسه عن الثانی و لأن
[ صفحه 98]
الصلاة ركعتان ركعتان فلذلك جعل الأذان مثنی مثنی.
و جعل التكبیر فی اول الاذان اربعا لأن الأذان انما یبد و غفلة و لیس قبله كلام ینبه المستمع له فجعل الاولان تنبیها للمستمعین لما بعده فی الأذان؛ و این كه فصول اذان هر یك دو بار گفته می شود به خاطر آن است كه در گوش های شنوندگان تكرار شود و اگر یكی از آنان سهو كرد و اولی را نشنید، بار دوم را بشنود و دیگر به خاطر آن كه چون نماز دو ركعت دو ركعت است، از این رو اذان نیز دوتا دوتا شد و این كه تكبیر در آغاز اذان، چهار بار گفته می شود به خاطر آن است كه اذان غفلتا گفته می شود و مقدمه ای ندارد كه شنونده را متوجه كند، از این رو دو تكبیر اول برای متوجه كردن شنوندگان است كه فصول بعد اذان را كاملا گوش كنند».
سپس فرمودند: «و جعل بعد التكبیر الشهادتان لأن اول الایمان التوحید و الاقرار لله بالوحدانیة و الثانی الاقرار للرسول بالرسالة و أن طاعتهما و معرفتهما مقرونتان و لان اصل الایمان انما هو الشهادتان فجعل شهادتین كما جعل فی سایر الحقوق شهادتان فاذا اقر العبد لله عزوجل بالوحدانیة و أقر للرسول بالرسالة فقد اقر بجملة الایمان لأن اصل الایمان انما هو الاقرار بالله و برسوله؛ و این كه پس از تكبیر شهادتین گفته می شود به خاطر آن است كه ایمان اولش توحید و اقرار به یگانگی خدا و دوم، اقرار به رسالت پیغمبر صلی الله علیه و آله است و اطاعت و شناخت این دو قرین
[ صفحه 99]
یكدیگراند و دیگر آن كه اصل ایمان همین شهادتین است.
و این كه هر یك از دو شهادت، دو بار گفته می شود، برای آن است كه همانند سایر حقوق باشد كه دو شاهد لازم دارد. پس اگر بنده ای به یگانگی خدا و رسالت پیغمبر اقرار نمود، به همه ی ایمان اقرار كرده است؛ زیرا اصل و ریشه ایمان همین اقرار به خدا و رسول است».
آن گاه فرمود:
«و انما جعل بعد الشهادتین الدعاء الی الصلاة لأن الاذان انما وضع لموضع الصلاة و انما هو نداء الی الصلاة فجعل النداءالی الصلاة فی وسط الاذان فقدم المؤذن قبلها اربعا التكبیرتین و الشهادتین و اخر بعدها اربعا یدعوا الی الفلاح حثا علی البر و الصلاة ثم دعا الی خیر العمل مرغبا فیها و فی عملها و فی آدابها ثم نادی بالتكبیر و التهلیل لیتم بعدها اربعا كما اتم قلبها اربعا و لیختم كلامه بذكر الله تعالی كما فتحه بذكر الله تعالی؛ و این كه پس از شهادتین دعوت به نماز می شود، به خاطر آن است كه اذان برای نماز است و حقیقت اذان همان دعوت به نماز است. از این رو در وسط اذان دعوت به نماز گذاشته شده است كه چهار فصل اذان - كه عبارت از دو تكبیر و دو شهادت باشد - پیش از دعوت است و چهار فصل آن پس از دعوت: یكی دعوت به فلاح است (حی علی الفلاح) تا به نیكوكاری و نماز تحریك بیشتری شود و سپس دعوت به بهترین اعمال
[ صفحه 100]
است (حی علی خیر العمل) تا در نماز و به جا آوردن آن و آداب نماز ترغیب بیشتری شود.
سپس تكبیر و تهلیل را می گوید تا پس از دعوت به نماز، چهار فصل نماز قرار گیرد. همان طور كه پیش از آن چهار فصل تمام بود و نیز كلامش را با یاد خدا ختم كرده باشد، همان طور كه با یاد خدا شروع كرده بود».
سپس در خاتمه فرمودند:
«و انما جعل آخرها التهلیل و لم یجعل آخرها التكبیر كما جعل فی اولها التكبیر لان التهلیل اسم الله فی آخره فاحب الله تعالی ان یختم الكلام باسمه كما فتحه باسمه و انما لم یجعل بدل التهلیل التسبیح و التحمید و اسم الله فی آخرهما لأن التهلیل هو اقرار لله تعالی بالتوحید و خلع الانداد من دون الله و هو أول الایمان و اعظم من التسبیح و التحمید؛ [1] .
و این كه در پایان نماز، تهلیل شد نه تكبیر؛ چنان كه در آغازش تكبیر بود، به خاطر آن است كه نام خدا در پایان تهلیل قرار گرفته است و خداوند دوست داشت كه سخن با نام و پایان یابد، همان طور كه با نام او شروع شده بود.
و این كه به جای تهلیل سبحان الله و الحمدلله گفته شد - با این كه پایان آن دو نیز نام خداست - بدان علت است كه تهلیل متضمن اقرار به
[ صفحه 101]
یگانگی خدا و نفی شریك از او بود و آن در درجه ی اول ایمان است و مهم تر از تسبیح و تحمید می باشد».
با فهم و درك اسرار و معانی اذان، نمازگزار حضور قلب و دقت بیشتری در نماز خواهد داشت و آداب و مستحبات آن را به خوبی انجام خواهد داد.
[1] پرواز در ملكوت، ج 2، ص 29 و 30) به نقل از عيون اخبار الرضا).